لازم به ذکر است: متن ذیل پیاده شده از صوت درس می‌باشد و هیچگونه ویرایشی روی آن اعمال نشده است.
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و صلی الله تعالی علی سیدنا و نبینا ابوالقاسم محمد و علی آله الطیبین الطاهرین المعصومین لا سیما بقیة الله فی الارضین ارواحنا فداه و عجل الله تعالی فرجه الشریف و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین.
میلاد مبارک و مسعود مولایمان حضرت علی بن الحسین صلوات الله علیهما را خدمت حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا فداه و حضرت معصومه علیها السلام و همه‌ی شیعیان و موالیان این بزرگواران و شما عزیزان تبریک عرض می‌کنیم.
شهادت شهید والامقام حضرت آیت الله مطهری رضوان الله علیه را تسلیت عرض می‌کنیم روز معلم را خدمت همه‌ی معلمین بزرگوار تبریک عرض می‌کنیم. آنچه که جناب آقای حسینی راجع به بنده فرمودند قابل تعالیق فراوانی است اطلاقُه محل اشکال بل محلُ منعٍ و امثال این، مطالبی که ایشان فرمودند.
خدا را شاکر هستم که توفیق بحث و درس را انشاالله داشته باشیم و اما این که بعضی از جملاتی که ایشان فرمودند واقعیت آن این است که من قبول ندارم. و بحمدالله حوزه‌ی مبارکه اساتید بزرگواری دارد و همه نورافشانی می‌کنند و درس‌های عمیق و تحقیقی فراوانی در حوزه‌ی مبارکه بحمدالله وجود دارد این صلوات خاصه‌ی حضرت علی بن الحسین سلام الله علیه را خدمت‌شان تقدیم می‌کنیم.
بسم الله الرحمن الرحیم
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ الَّذِی اسْتَخْلَصْتَهُ لِنَفْسِکَ وَ جَعَلْتَ مِنْهُ أَئِمَّةَ الْهُدَی الَّذِینَ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ اخْتَرْتَهُ لِنَفْسِکَ وَ طَهَّرْتَهُ مِنَ الرِّجْسِ وَ اصْطَفَیْتَهُ وَ جَعَلْتَهُ هَادِیاً مَهْدِیّاً اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَیْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ ذُرِّیَّةِ أَنْبِیَائِکَ حَتَّی یَبْلُغَ بِهِ مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنُهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَزِیزٌ حَکِیم؛
اللهم صل علی محمد و آل محمد
بحث در روایاتی بود که استدلال شده به آن روایات برای اثبات شرط چهارم عدم مفسده و مضرّت در امر به معروف و نهی از منکر. نتیجه‌ی بحث این شد که روایات خاصه‌ی وارده‌ی در مقام برای اثبات تمام مدعا تمام نیست که یا ضعف سند داشت یا ضعف دلالت داشت روایت عیون که فضل بن شاذان عن الرضا سلام الله علیه بود إذا امکنهُ ذلک و خوف بر نفس نباشد آن دلالتش را قبول کردیم سندش را هم قبول کردیم منتها باز تمام مدعا را گفتیم اثبات نمی‌کند جایی که ضرر جانی باشد را فقط شامل می‌شود و تعدیه‌ی به ضررهای دیگر هم مشکل است که ما بگوییم که از این روایات تعدی می‌کنیم چون فرق است بین ضرر جانی و سایر ضررها، بنابراین نمی‌شود از اشدّ به اخفّ تعدیه کرد و بگوییم که تعدیه می‌کنیم. بنابراین روایت مهم و مستند مهم برای این قول دو امر است؛ یکی عبارت است از همان دلیل لاضرر و لاحرج، چون درست است فرضاً اطلاقات ادله‌ی امر به معروف و نهی از منکر موارد ضرری و حرجی را هم شامل می‌شود مُروا بالمعروف و انهوا عن المنکر، اما دلیل لاضرر تقیید می‌کند همان‌جور که واجبات دیگر را در موارد ضرری و حرجی تقیید می‌کند، محرمات را همین‌طور، این هم همین‌طور است.
س: ...
ج: بله اگر فرض بکنیم که خود امر به معروف و نهی از منکر یک ضرری دارد که حالا این‌ها خیلی واضح نیست که ضرری داشته باشد.
پس بنابراین دلیل مهم یکی این است. دلیل دیگر این است که اطلاقات ادله‌ِی امر به معروف و نهی از منکر انصراف دارد از آن‌جایی که ضررهای جانی یا ضررهای طَرفی و عضوی شَدید مثل این که حالا این سجده‌ی سهو انجام نمی‌دهد می‌داند اگربه او بگوید او چشمش را کور می‌کند، بگوییم شارع این گفته باید بگویی، و یا ضررهای عِرضی، ضررهای مالی، خانه‌اش را آتش می‌زند که این دیگر از زندگی می‌افتد خود ادله‌ی امر به معروف و نهی ازمنکر، انصراف دارد از شمولش نسبت به این موارد، نه مطلق ضرر، ضرر اندکی حالا باید یک خرج مختصری مثلاً بکند یا یک ضرر اندکی به او برسد اما ضررهای بالا، چه جانی و چه عِرضی و چه عضوی، چه خودش و چه دیگران، این عرف از این اطلاق نمی‌فهمد که برای این که این یک واجبی را ترک می‌کند یا یک محرمی را دارد انجام می‌دهد آن هم محرم‌ها و واجبات نه عظائم امور، این شارع بگوید بر تو واجب است ولو چشمت کور بشود چون جواب یک سلام را نداده شما اگر می‌دانی به او بگویی، آن می‌زند کر می‌کند شما را می‌زند قطع عضو می‌شوی. باید بگویی. این یا حتماً انصراف دارد و شامل نمی‌َشود ادله، و یا این که لااقل شک در اطلاق داریم، شک در شمول داریم نسبت به این موارد. اگر جزم به عدم شمول و انصراف نداشته باشیم از آن طرف جزم به این اطلاق و ظهور هم در این موارد ندارد چرا؟ چون عرف خیلی مستبعد می‌شمارد که این تکلیفی که برای این که دیگری هدایت بشود من باید این‌جور متحمل ضرر و خسارت بشوم، آحاد مکلّفین این‌جور ... این چون یک امرخیلی مستبعدی است در نظر عرف که در این حد باید ایثار بکنی برای دیگران در این موارد و آن هم واجب باشد بر ما، چون امر، امر خیلی مستبعدی هست شمول اطلاق نسبت به این‌ها محل تردید حداقل می‌شود پس این ادله‌ی که قهراً این دلیل قصور مقتضی می‌شود که بگوییم اطلاقات انصراف دارد یا مشکوک الشمول است حداقل و اگر قبول هم بکنیم اطلاق دارد آن دلیل لاضرر آن را قیچی می‌کند، تقیید می‌کند، شرح می‌دهد، تفسیر می‌کند که موارد ضرری را شامل نمی‌َشود منتها فرق آن لاضرر با آن قصور مقتضی این است که در لاضرر حتی ضررهای معمولی هم، ضررهای کم را هم شامل می‌شود ولی اگر به انصراف بخواهیم توجه بکنیم آن قهراً ضررهای مهمه است و معتدٌ به است حالا یک مقدار مختصری ضرر می‌کند مثلاً امروز امر به معروف می‌کند صد تومان ضرر می‌کند هزار تومان ضرر می‌کند این‌ها را ...
س: ...
ج: بله، واجبات مهمه حالا واجباتی مثل قتل النبی، قتل امام علیه السلام، یا عظائم دین، کعبه را، هدم کعبه مثلاً، یا اندراس اسلام مثلاً و امثال این اموریکه روشن است که در اسلام این‌ها خیلی مهم است یا هتک قرآن شریف مثلاً و امثال این‌ها که هتک ائمه علیهم السلام، هتک رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، این‌هایی که از عظائم امور شناخته می‌شود در اسلام این‌ها بله از این‌ها هم انصراف ندارد اما عرض کردم حالا یک جواب سلامی را ندهد یا حالا یک غیبتی کرده آن هم باز غیبت‌ها فرق می‌کند دیگر، گاهی ممکن است که یک غیبتی تزلزل در اسلام ایجاد بکند یا یک تهمتی تزلزل در اسلام ایجاد بکند مثلاً یک مرجع مهم عالم تشیعی که رکن اسلام شده الان در آن زمان، بیاید خدای ناکرده یک تهمتی به او بزند که این آبروی شریعت را اصلاً می‌برد. این‌ها در این موارد کما این که مرحوم شیخنا الاستاد آقای تبریزی، آقای آشیخ جواد تبریزی توی درس می‌فرمودند یک وقتی در باب اجتهاد و تقلید که یکی از شرایطی که ایشان اضافه می‌کردند این که مجتهد نباید سابقه‌ی بد داشته باشد ولو الان عادل است فرضاً از آن سابقه‌ی بد هم توبه کرده و دیگر عادل عادل شش آتشه است اما این اگر مرجع بشود دائم توی مردم می‌گویند این همان است که مثلاً فلان، و این وهن اسلام است فلذا یکی از شرایط مرجعیت و تقلید عمومی که یک کسی در این مقام بخواهد قرار بگیرد این بوده که سابقه‌ی آن چنانی است که حالا دیگر من نمی‌خواهم مثالش را که ایشان می‌گویند بزنم خودتان می‌دانید مثال‌های آن چه هست آن‌جور مثال‌هایی که اگر بگویند این آدم الان فلان است چه هست این‌جاها هم بله حالا ممکن است که یک تهمتی باشد در این حد باشد که این جهت را ایجاد می‌کند این هم از عظائم امور می‌شود این‌جاها ممکن است که بگوییم ...
س: ...
ج: نه، قلّت وجود نمی‌گوییم استبعاد شدید عرفی، این هم ...
س: انصراف ایجاد نمی‌کند.
ج: انصراف ایجاد می‌کند. بله یکی از چیزهایی که انصراف ایجاد می‌کند همین است.
س: ...
ج: می‌خوانیم آن را هم، آن از معارضات است.
پس این ادله،
س: ...
ج: بله، عرفی است دیگر، توی عرف می‌گوید این آقا یک جواب سلامی نداده شارع به من می‌گوید برو بگو به او ولو کورت کند.
س: ...
ج: چرا دیگه ما داریم ضرر را می‌گوییم ضرر یعنی چی؟ می‌گوید ولو خانه‌ات را آتش می‌زند. یا ضربه‌ای به بچه‌ات می‌زند که آن را جانباز می‌کند یا فلان، این‌ها معلوم است که شارع آخر برای خاطر این که او حالا جهنم نرود یا برای او من را این‌جور یک عمری می‌خواهد این کار را بکند. بله تصریح کرد ، ولی با اطلاقات این‌جور چیزی فهمیده نمی‌شود.
س: ...
ج: استبعادات عرفیه‌ی قویه، بله.
س: ...
ج: اگر عرفی باشد بله ولی خیلی جاها واقعیت ندارد، این‌ها مغالطه است که می‌کنند و الا نه، بله مغالطه است اما جایی که مغالطه نباشد و واقعاً در نظر عرف چنین مطلبی باشد که یک کم شک می‌کند آیا این هم مقصودش هست برویم بپرسیم. هر جا عرف می‌گوید نمی‌دانم این هم مقصودش هست یا نیست برویم بپرسیم. آن‌جا که این‌چنین است مثلاً نامه نوشته که آقا کتب رفیقش رفته دیگر می‌خواهد قم نیاید می‌گوید تمام کتب من را بفروش و پولش را برای من بفرست می‌گوید مثلاً وسائل الشیعه‌اش را هم می‌خواهد؟ بله آن‌جا منبر می‌خواهد برود وسائل را که دیگر نمی‌شود احتیاج نداشته باشد این هم مقصودش است؟ تلفن می‌کند از او می‌پرسد یعنی توی اطلاق شک می‌کند چون خیلی مستبعد است بله حالا مثلاً کتاب‌های دیگر فلان، اما یک کتابی که حتماً طلبه در هر مقامی باشد به آن نیاز دارد منبر می‌خواهی بروی وسائل می‌خواهی، می‌خواهی استنباط بکنی وسائل می‌خواهی. می‌خواهی چه بکنی، این هم گفته یعنی شک می‌کند چون خیلی مستبعد می‌شمارد.
س: ...
ج: نه آقای عزیز این نیست این نیست که مفهوماً منصرف است از او، یعنی اطلاقش شامل نمی‌شود این هم یک قسم اطلاقات است. این‌ها دیگر توی مباحث اصول بیان شده دیگر. این هم یک قسم اطلاق است.
س: ...
ج: چرا باید مهم باشد؟ چون مخاطب آن است دیگر. با آن دارند حرف می‌زنند همانی مقصودشان است که آن می‌فهمد چون آن‌ها مخاطب هستند دیگر. چون عرف مخاطب است مردم مخاطب هستند.
س: ...
ج: گفتیم فعلاً احتمال را کار نداشته باشید فعلاً می‌گوییم مفسده نداشته باشد حالا ظنّ به ضرر، احتمال ضرر آن‌ها فروعات بعد است الان شرط اول این است که باید مضرّت نداشته باشد خود مضرت خود مفسده.
این ادله‌ای که می‌خواهد اثبات بکند این شرط را، در مقابل این ادله روایات دیگری است و نصوص دیگری است که گفتند با آن ادله‌ای که می‌خواهد مقیّد باشد تخصیص بزند حتی لاضرر معارضه می‌کند یا مخصص آن، و آن‌ها هم روایات فراوانی هستند که باید مورد بحث قرار بدهیم.
روایت اول که معمول فقها ذکر فرمودند در این باب، روایتی است که سابقاً خواندیم روایت ابو اسمع قاضی مرو عن جابر به حسب بعضی از نقل‌ها و بعضی از نقل‌ها هم خودش مستقیماً عن جابر دیگر ندارد عن ابی جعفر علیه السلام از امام باقر سلام الله علیه فی حدیثٍ.
این روایت را صاحب وسائل در چند باب، چون روایت مفصلی است به لحاظ ابواب مختلف ایشان تقسیم کردند و بیان فرمودند حالا من چون آن قسمتی که می‌خواهیم به آن استدلال کنیم در باب دوم، حدیث ششم:
«و عنهم (یعنی عن العدة) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ بِشْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عِصْمَةَ قَاضِی مَرْوَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ قَوْم ینبعُ فیهم قومٌ مراءون»
در بعضی از نسخ یتّبعُ فیهم، ینبع یعنی از بین آن‌ها از آن قوم از آن گروه افرادی درمی‌آیند حالا یا یک مؤسساتی هستند یا یک گروه‌هایی هستند یا یک احزابی هستند که از آن‌ها درمی‌آیند آدم‌هایی که مراءون؛ اهل ریاکاری هستند «یَنْفِرُونَ» این طرف و آن طرف کوچ می‌کنند و مسافرت می‌کنند مردم را جمع می‌کنند حرف می‌زنند «وَ یَنْسِلُونَ حَدَباً سَفَهاً لَا یُوجِبُونَ أَمْراً بِمَعْرُوفٍ وَ لَا نَهْیاً عَنْ مُنْکَرٍ إِلَّا إِذَا أَمِنُوا الضَّرَرَ» این‌ها لازم نمی‌دانند بر خودشان امر به معروف و نهی از منکر مگر آن‌جایی که مأمون از ضرر باشد «یَطْلُبُونَ لِأَنْفُسِهِمُ الرُّخَصَ وَ الْمَعَاذِیرَ» برای خودشان دست و پا می‌کنند رخص و معاذیر؛ عذرها و رخصت‌هایی که بله این‌جوری هست اشکالی ندارد، برای ما واجب نیست یا یک عذرهایی می‌آورند برای ترک امر به معروف، الی أن قال «هُنَالِکَ یَتِمُّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ فَیَعُمُّهُمْ بِعِقَابِهِ» در این صورت است که غضب خدای متعال بر آن‌ها انجام می‌پذیرد و همه‌ی آن‌ها را مشمول عقاب خودش قرار می‌دهد.
از این روایت استفاده می‌کردند گفتند این روایت می‌فرماید که آن‌جایی که أمِن الضرر واجب می‌داند آن‌جایی که لایأمنون الضرر نه لازم نمی‌دانند امر به معروف و نهی از منکر را، پس این روایت دارد می‌گوید که نه امن از ضرر، عدم استتباع مضرّت و مفسده شرط نیست و بنابراین این روایت حتی روایت لاضرر را هم تخصیص می‌زند چون در مورد ضرر است دیگر. در وقتی که دلیلی در مورد ضرر وارد شد که این ضرر را باید تحمل بکنی این می‌شود مخصص ادله‌ی لاضرر، پس بنابراین نسبت به ادله‌ی لاضرر که شما به آن استدلال می‌کردید می‌شود مخصص، نسبت به آن روایات دیگر که خاص است می‌شود معارض. معارض که شد این‌ها تساقط می‌کنند اطلاقات ادله‌ی مروا بالمعروف و انهوا عن المنکر مقیّدی ندارد.
س: ...
ج: بله، قرآن را شما با خبر واحد تخصیص می‌زنید.
س: ...
ج: قاعده شده باشد دیگر. قرآن است قرآن را با خبر واحد تخصیص می‌زنید، عمومات قرآن را با خبر واحد تخصیص می‌زنیم دیگر. توی اصول در باب مخصصات در باب عام و خاص گفتند که قرآن با خبر واحد که حجت باشد تخصیص می‌خورد حالا لاضرر هم همین‌طور است لاضرر هم با دلیلی که می‌گوید این‌جا باید تحمل ضرر بکنی تخصیصش می‌زند.
پس بنابراین مهم‌ترین روایتی که در مقام خواستند به آن استدلال کنند که صاحب جواهر هم تنها این روایت معارض را ذکر فرموده و بقیه روایات دیگر را صاحب جواهر هم ذکر نفرموده این روایت است چون دلالت آن به حسب ظاهر واضح است فرمودند این معارضه می‌کند.
س: ...
ج: یعنی اگر، مقصود این است که دیگر، یعنی اگر شما این را از تعارض دربیاورید و این حجت بخواهد باشد بخواهید به آن استدلال بکنید تخصیص می‌زنید.
پس یعنی اگر این روایت بود در مقام و لاضرر بود مقصود این است اگر فقط لاضرر از آن طرف داشتید و روایات دیگر را سنداً و دلالتاً در آن‌جا اشکال کردید این روایت می‌شود مخصص آن، این روایت می‌شود مخصص لاضرر.
س: ...
ج: یعنی اگر از لاضرر برویم توی روایات خاصه این‌جور می‌شود توی لاضرر آن‌جوری می‌شود.
س: ...
ج: درست است اگر لاضرر را، آخر لاضرر را هم دارد چکار می‌کند؟ این لاضرر را تخصیص می‌زند.
س: ...
ج: بله، یعنی آن که خارج نمی‌شود که. حالا حرف این است فعلاً، حالا تمام است یا تمام نیست کار نداریم. آن‌ها طرف مقابل این هستند آن را که تخصیص می‌زند با آن هم که معارضه می‌کند نه اول معارضه می‌کند دیگر جا برای تخصیص نمی‌ماند تخصیص می‌زند معارض را، این‌جوری بگوییم.
س: ...
ج: بناءً نه دیگر مبناءً.
این حرفی است که این‌جا زده می‌شود و گفته می‌شود برای تخلّص از این اشکال وجوهی گفته شده:
یک وجه این است که بابا این روایت از نظر سند خیلی اشکال توی آن هست اولاً عن بعض اصحابنا، ارسال دارد بعد این بعض اصحابنا از چه کسی نقل کرده عن بشر بن عبدالله، این لاجرح له و لاتوثیق، محملٌ، مجهولٌ فی الرجال، ابی اسمع قاضی مرو این هم همین‌جور است توثیقی ندارد البته جرح هم ندارد. پس بنابراین سند مشتمل است بر سه مضعّف است ارسال، بشر بن عبدالله و اسمع قاضی مرو. این را سنداً قبلاً مفصلاً بحث کردیم و گفتیم فقط راه حل آن این است که این روایت در کافی شریف است اگر کسی این مبنا را بپذیرد که در کافی شریف است و الا بله این سند از نظر این جهات اشکال دارد.
جواب دومی که داده شده یعنی داده نشده ممکن است جواب بدهیم این‌جور؛ این است که این روایت آنچه که دلالت می‌کند نسبت به عمومِ سلب است یعنی این‌طور می‌فرماید؛ می‌فرماید هیچ امر به معروفی را، چون نکره‌ی در سیاق نفی است دیگر، لایوجبون امراً بمعروفٍ و نهیاً عن منکرٍ، ندارد لایوجبون الامر بالمعروف و النهی عن المنکر، لایوجبون امراً بمعروفٍ و نهیاً عن منکرٍ الا إذا أمنُ الضرر؛ هیچ امر به معروفی و هیچ نهی از منکری را این‌ها لازم نمی‌دانند مگر مأمون از ضرر باشد و حال این که این‌جور نیست بعضی از معروف‌ها هست بعضی از منکرها هست که از عزائم امور هست این‌ها امنیت از ضرر شرط آن نیست، این که این‌ها امنیت از ضرر را دارند تعمیم می‌دهند به همه‌ی موارد. این قوم این‌جوری هستند یعنی پای... خطری برای اسلام هم پیدا بشود می‌گویند آقا می‌ترسیم ضرر داشته باشد، احکام اسلام به طور کلی می‌خواهد تعطیل بشود می‌گویند می‌ترسیم ضرر دارد، پس آن که حضرت می‌فرماید در این روایت شریفه می‌فرماید موجب غضب خدای متعال می‌شود این است که هیچ معروفی را لازم نمی‌دانند در جایی که امن از ضرر نباشد. هیچ منکری را لازم نمی‌دانند نهی از او، مگر جایی که امن است. این اشکال بر سر این توسعه و تعمیمی است که این‌ها دارند نه این که اصل امنیت ضرر را حضرت بخواهد بفرماید که اشکال دارد، چون مسلّم است بعداً هم خواهد آمد این که می‌گوییم باید مفسده نداشته باشد مضرّت نباید داشته باشد هما‌ن‌طور که فقهای عظام فرمودند مرحوم امام هم در تحریر الوسیله فرمودند این در مواردی است که آن منکر از عظائم امور نباشد و الا این شرط در آن‌جا نیست یا آن معروف که دارد ترک می‌شود از عظائم امور نباشد و الا باید این شرطی که مفسده نداشته باشد به طور مطلق در آن‌جا نیست، آن‌جا تزاحم می‌شود، آن‌جا باید سبک سنگین کرد.
یادم می‌آید یک وقتی امام رضوان الله علیه می‌فرمودند علمای تراز اول حوزه جلسه‌ای داشتند و این‌ها در بعضی مسائل آن موقع، مرحوم امام می‌فرمایند بله اگر هزازنفر، صد نفر هم کشته بشوند اشکالی ندارد چون ایشان می‌گوید آن از عظائم امور است. آن بزرگانی که در آن جلسه اشکال می‌کردند که این موجب خون‌ریزی می‌شود موجب قتل نفوس می‌شود فلان می‌شود ایشان در کبری‌ها معمولاً مخالفت نداشتند در این که حالا این از عظائم امور می‌شود یا نه، ایشان می‌فرمودند این مسئله به حدی از عظائم امور شریعت است که صد نفر هم کشته بشوند لابأس. حالا این‌ها مربوط می‌شود یک مقداری به اجتهاد و این که از ادله در هر مورد مورد بفهمیم که چه‌جوری هست ولی این مسلم فقه هست که معروف‌هایی وجود دارد و منکرهایی وجود دارد که شرط امر در آن‌جا و نهی در آن‌جا امنیت از ضرر نیست، آن وقت به خاطر این جهت حضرت می‌فرمایند یک قومی پیدا می‌شوند که این‌ها بالمرّه در همه جاها می‌گویند امن از ضرر است. پس این روایت منافاتی با آن روایات ندارد با اصل آن روایات منافاتی ندارد.
س: ...
ج: حالا یک جواب، حالا فعلاً این جواب، جواب‌های مختلفی است. فعلاً این یکی.
این یک جواب که به ذهن می‌آید که این روایت شریف بخاطر این که نکره‌ی در سیاق نفی است و دارد این عموم را حضرت اشکال می‌فرمایند و آن‌ها را ذمّ می‌فرماید بخاطر این جهت. این جواب اول.
جواب دوم، جواب دوم جوابی است که صاحب جواهر قدس سره دادند ایشان فرموده که این محمولٌ علی اُناسٍ مخصوصین موصوفین بهذه الصفات؛ این محمول است بر این که یک آدم‌هایی که این چند تا صفت را ایشان فرمود مراءون، ینفرون، ینسکون، حدثا، سفها لایوجبون، این مجموعه، کسانی که مجموعه‌ی این صفات را دارند دارد این‌ها را ذم می‌فرماید، پس حمل بر آن‌ها می‌شود و بنابراین از آن استفاده نمی‌شود که دارد می‌فرماید مطلقاً امر به معروف و نهی از منکر مشروط به ضرر نیست.
بنابراین جواب صاحب جواهر قدس سره محل اشکال است یعنی بالاخره امنیت از ضرر اشکال دارد یا ندارد؟ یعنی این قول اگر حقیقت دارد، واقعیت دارد حالا چون کنار ریاکاری و حدث و سفها بودن قرار گرفته اشکال پیدا می‌کند؟ مثل این که کسی این‌جوری بگوید قومی پیدا می‌شوند نماز نمی‌خوانند روزه نمی‌گیرند این‌ها ولی خیلی درس می‌خوانند این‌ها خیلی آدم‌های بدی هستند، یک حرف حقی را کنار باطل بگذارید به خاطر مجموعه‌اش بگوییم آدم بدی هست؟ اگر این حق است اگر این مطلب اخیر مطلب درستی است که ضمّش با سفها بودن و اهل ریاکاری بودن که دیگر ضمّ الحجر الی الانسان است ضمّ چیزی که لایوجب امراً و نکوهشاً و ذمّاً این را کنار آن‌هایی قرار بدهی که موجب نکوهش می‌شود معلوم می‌شود حضرت تمام این‌ها، همه‌ی این‌ها مورد پسند حضرت نیست مورد پسند خدای متعال نیست و صحیح نیست. بله اگر همه‌ی این‌ها چیزهایی بودند مثلاً ریاکار هستند فلان می‌کنند می‌گفت خدای متعال برای این‌ها عقاب خواهد کرد این عقاب شدید برای جایی است که این صفات با هم جمع بشود اما اگر نه شما بخواهید بفرمایید که نه این دلالت نمی‌کند برای این که این آخری آن بخاطر این است که این مجموعه است بالاخره این مجموعه همه‌اش خراب است یا بعضی از آن خراب است؟ این مجموعه‌ی این آدم‌هایی که این صفت‌ها را دارند همه‌ی این صفت‌هایشان خراب است؟ یا نه دو تای آن خراب است سه تای آن خراب است این آخری که أمن الضرر این لایوجبون این خراب نیست اگر این خراب نیست که این را ضمّ به آن‌ها معنا ندارد پس بنابراین این راهی که صاحب جواهر فرموده رضوان الله علیه به نظر نمی‌آید راه تمامی باشد.
س: ...
ج: حالا نه به این کار نداریم این فقط ایشان ...
س: ...
ج: بله ایجاب لازم ندانستن مگر در... آن جواب اول را که رد شدیم. جواب دومی که صاحب جواهر داده می‌خواهد بفرماید از این ما نمی‌فهمیم از این روایت که امنیت ضرر لازم نیست چرا؟ چون برای خاطر این که این مجموعه را حضرت...
جواب دیگر، جواب دیگر که از صاحب وسائل قدس سره هست که ذیل همین روایت ذکر فرموده، أقول الضررُ هنا محمولٌ علی فوات النفع، فرموده این ضرری که این‌جا هست مقصود مضرّت واقعی و مفسده‌ی واقعی نیست این عدم النفع مقصود است که در عرف خیلی از جاها ضرر را به عدم نفع، مثلاً می‌گوید که آمدی وقت من را گرفتی ضرر کردم چند تا معامله می‌توانستم انجام بدهم یک سود ببرم.
س: ...
ج: بله می‌گوید ضرر می‌کنم ضرر یعنی منافعم کم می‌شود.
این‌جا هم الا إذا أمن الضرر یعنی هرجا وقتی امر به معروف و نهی از منکر را لازم می‌دانند که نفع‌شان به خطر نیفتد نفع‌شان، نه این که ضرر بکنند. آن جا که نفع‌شان به خطر بیفتد می‌گوید بابا من حالا کاسبی‌ام را باید ول کنم الان یک مشتری آمده می‌خواهم بروم به این بگویم روی خود را بگیر، یا فلان، آن مشتری می‌رود پیش آن یکی از من نمی‌خرد چون تا بروم به آن بگویم این، این عدم نفع هست دیگر. و هکذا یا می‌خواهم این‌ها مثلاً من را دوست داشته باشند احترامم بکنند اگر امر به معروف و نهی از منکر بکنم می‌گویند این هم آدم مزاحمی هست خیلی دور و بر من نمی‌آیند پس نفع من کم می‌َشود این است صاحب وسائل فرموده این حمل بر این می‌شود.
شما ممکن است جواب بدهید به این فرمایش ایشان که آن خلاف ظاهر اصالة الحقیقه است دیگر. ضرر، لاضرر و لاضرار فی الاسلام یا کلمه‌ی ضرر که در روایات، آیات، مکالمات هست این‌ها همه چه هست؟ معنای حقیقی آن، نقص در عضو، مال، طَرف و امثال این‌ها است عدم نفع را مسامحةً، مجازاً، خود عرف هم قبول دارد که این‌ها مسامحه و مجاز است پس بنابراین این خلاف اصالة الحقیقه است إن قلت که ما بخاطر جمع بین آن ادله و این ادله بیاییم این حرف را بزنیم آیا از این راه می‌توانیم بگوییم؟ این انشاالله تتمه‌ی کلام چون پنج دقیقه گذشته از یازده برای جلسه‌ی بعد.
و صلی الله علی محمد و آل محمد.